De bestuursfilosofie―de governance filosofie of –visie―dat ten grondslag ligt aan onze structuur en werkwijze van ons openbaar bestuur
DRAFT 4.0
11 november 2023
Het kruist regelmatig mijn gedachten, maar ik vind nog zelden de tijd om weer eens na te denken over de inrichting en het bestuur van ons land. Hoe zit het eigenlijk met onze governance? Al een tijdje probeer ik de rode draad in Nederland te ontwarren. Hoe zal Nederland de bestuursfilosofie aanpassen in het post-Rutte tijdperk? Deze vraag lijkt meer definitieve antwoorden te krijgen in de aankomende verkiezingen op 22 november 2023. Het lijkt duidelijk dat men minder ‘ik’ en meer ‘wij’ wil. Dit vertaalt zich in minder marktwerking (neoliberalisme) en meer burgers die samen zorgen. Het doel is meer inclusie en minder ongelijkheid en armoede. Daar past een overheid bij die er is voor de burger en minder voor het bedrijfsleven, om er maar een paar zaken uit te lichten. Bovendien werd mijn interesse gewekt door twee lokale professionals die met mij wilden praten over een mogelijke nieuwe verzelfstandiging. ―Ik ben vergeten te vermelden dat ik een factuur zal sturen, dus dat heb ik (nog )niet gedaan.―
Het punt is dat verzelfstandiging past bij een filosofie van een kerndienst die fungeert als regisseur die zich richt op beleid, regelgeving en naleving, terwijl uitvoering op afstand plaatsvindt. Dit op baisi van de principal agent gedachte. Deze filosofie is ingezet aan het einde van de jaren tachtig van de vorige eeuw en is op papier ook overgenomen in de oprichting van het nieuwe apparaat van het land dat in 2010 van start is gegaan. Vanaf het begin is het systeem geperverteerd. De verzelfstandigde organisaties (NV's en stichtingen) werden losgeslagen satellieten waar de overheid nauwelijks grip op had; lost in space. Dat betekent niet dat het afhouden van de politiek was gelukt. Integendeel. Politici kregen grip op de toezichthoudende organen en daardoor op de directies en de hele organisatie, maar het parlement had beperkte mogelijkheden om dit te controleren. De satellieten werden feitelijk gekaapt door politici en directeuren, en er wordt tussen groepen hevig gestreden. Een van de meest markante illustraties is de verkoop van de telecom UTS, waarover er eigenlijk nooit is gedebateerd. En neem daarbij mee dat zelfs de rechter heeft gesteld dat de Rekenkamer daar niet binnen mag.
Internationaal is geëvalueerd en is men wereldwijd tot de conclusie gekomen dat dit neoliberale model heeft gefaald. Het heeft niet geleid tot betere prijzen en betere service. Wat het wel heeft gebracht, zijn exorbitante salarissen, vooral voor directeuren. Hier hebben wij geen evaluatie gehad.
Internationaal is nu de trend om verzelfstandigde organisaties weer binnen de overheid te integreren. Op Curaçao lijkt deze trend ook te ontstaan, maar blijft men ook (intern) verzelfstandigen. Wat de filosofie achter onze governance is, is nog niet duidelijk. Op dit moment lijkt het devies “everything flies”. We weten simpelweg niet wat we met dit land willen (visie) en hebben geen governance-filosofie. En dit moeten we niet alleen toeschrijven aan de politiek, maar aan de intellectuelen. Zij hebben zich volledig genesteld in het neoliberale model.
Maar ik voorzie en hoop dat er in de praktijk een nieuwe filosofie ontstaat waarbij burgers gezamenlijk problemen oplossen. Maar voor mij is dat niet genoeg; ik wil dat de bestuurskunde en politiek de nieuwe governance-filosofie verwoorden en vormgeven.
De oplossing is niet om verzelfstandigde organisatie weer het apparaat binnen te halen. Het is blijven volharden in het verbeteren van goed bestuur, met name integriteit en deskundigheid. Want de problemen binnen het apparaat zijn al groot genoeg.
Miguel Goede
Comments